Thú văn chương, phần cuối

Văn chương và thực tế cuộc sống
Vấn đề còn lại là tại sao cái tưởng tượng, cái hư cấu lại có thể trở thành cái Thực ? Cái Thực đó liên quan gì đến thực tế cuộc sống?
“ Nghệ thuật văn chương là sự biểu diễn đời sống bằng nghệ thuật và là một nhận thức nghệ thuật về cuộc sống. ..Trước hết người viết văn là người ràng buộc mật thiết với đời sống, một đời sống cụ thể, hàng ngày đụng chạm quanh người hắn,…hắn vận dụng hết năng khiếu mình để biểu diễn cái đời sống tầm thường hiện thực hàng ngày, nơi ấy vẫn ẩn nấp trong mỗi thời khắc những vấn đề siêu hình ( hiểu theo nghĩa rộng) mà ngày nay ảnh hưởng tới từng khía cạnh vụn vặt nhất của cuộc sinh hoạt.” (Thanh Tâm Tuyền)
Siêu hình học là một phần trong Triết học gồm bốn phần, ba phần kia thuộc lãnh vực tâm lý, luận lý và đạo đức. Theo từ nguyên, Siêu hình học ( Metaphysics) là môn học về các vấn đề bên ngoài, bên trên ( meta) thế giới vật lý ( physics). Đó là các vấn đề như có chăng Thượng đế? hữu thể là gì? đâu là ý nghĩa cuộc sống? có chăng tự do hay tất cả đều do định mệnh? đâu là ý nghĩa cuối cùng của sự vật? vv…Đó là các vấn đề khi rơi vào cảnh ngộ tồi tệ hay tình huống cùng cực con người thường đặt ra. Trong văn chương khi ta cảm nhận nào là sự cay đắng mùi đời ( Hồ Biểu Chánh), nào là cảnh sống khắc nghiệt biến con người thành những thân phận tội nghiệp, ác liệt trong ngớ ngẩn ( Nguyễn Ngọc Tư), nào là sự cuồng điên trước số phận nghiệt ngã ( W.. Faulkner)… Tất tất đều gợi lên các vấn đề như đâu là ý nghiã cuộc đời, tại sao lại có định mệnh trớ trêu, có chăng một Thượng đế nhân ái…nghịa là thuộc phạm vi siêu hình học, nhưng siêu hình học hiểu theo nghĩa rộng. Tại sao? Bởi đó chỉ là những cảm nhận có được khi đọc văn chương và cũng là điều tác giả muốn gửi gấm vào các con chữ nhưng chỉ dừng lại ở sự phô diễn nó ra chứ chưa đặt thành một vấn đề rõ ràng và cũng không hề có ý đưa ra câu giải đáp.
Đó là tính chất của truyện kể, trong thơ ca thì sao?Thơ là tiếng lòng của một nghệ sĩ nhưng lại cất lên như một tiếng hát, một cung đàn chứ không dấu diếm trong sâu thẩm tâm hồn và cũng không thể dấu diếm. Tiếng hát, cung đàn đó là “ sự mời gọi tham dự vào chính những cảm xúc, những tình tự. Thơ trở thành kinh nghiệm tập thể, môt kinh nghiệm khởi từ cá nhân để tan biến vào đám đông được mời gọi “ ( HPA). Bản chất của những cảm xúc, những tình tự đó là gì mà buộc phải cất lên thành âm thanh? Đó có thể là lời than thở về nổi buồn hiện sinh, sự lạc lõng giữa dòng đời của Huy Cận trong Trường Giàng, của Đặng Thế  Phong trong Con thuyền không bến. Đó là nổi tuyệt vọng trước cảnh đời tréo que của Hàn Mạc Tử trong Thôn Vỹ Dạ , là tiếng kêu đứt ruột ( Đoạn trường tân thanh) vì sự khống chế của con tạo trong Kim Vân Kiều ..Ngay cả loại thơ ca đơn giản, không bợn chút ray rứt nào như thơ của Tản Đà cũng ẩn chứa ít nhiều chất siêu hình. Thật vậy, đời ông, thơ ông toát lên sự phiêu bồng của một kiếp sống lựa chọn thú ăn chơi làm ý nghĩa, mặc kệ hết, chẳng ràng buộc mình vào các lý lẽ thường tình, tất cả đều nói lên sự bất cần đời, sự đùa cợt với thân phận làm người, một thách đố với số phận, một lựa chọn để được thong dong trong cõi hiện sinh.
Như vậy, nói chung văn chương  thường đề cập đến những khắc khoái, những ưu tư,  bức xúc do cuộc sống và từ cuộc sống nghĩa là những vấn đề đụng chạm  đến nền tảng triết học. Những vấn đề đó chính là tia chớp ý tưởng hay cảm nhận ban đầu mở đường cho sự sáng tác. Văn sĩ thì dàn dựng một câu chuyện ( hoặc bố cục lại một chuyện có thật) với các nhân vật và bối cảnh được cải biên, được nhào nắng để làm ló dạng vấn đề đó qua phong cách của các nhân vật, qua câu chuyện. Thi sĩ thì vận dụng các biểu tượng hoặc sử dụng ngôn ngữ như là  ký hiệu để truyền đạt vấn đề đó như một tiếng ca buồn hay lời ta thán trước một áp lực nặng nề..
Tất nhiên không phải bất cứ loại thơ văn nào cũng đặt trọng tâm vào việc tra vấn ý nghĩa cuộc sống, phận số của người đời và đời người. Theo Thanh Tâm Tuyền có loại hình nghệ thuật  chỉ “ tìm về gần với tạo vật thiên nhiên ( nghĩa là không thoát ra bên ngòai và bên trên thế giới vật lý) vì ở đấy người ta tìm được một trật tự tự nhiên, dẹp được nỗi bàng hoàng của ý thức, thả cho ý thức được thảnh thơi ghi nhận lấy những vẽ Đẹp kín đáo vẫn có sẵn ở quanh mình. Nếu trước thiên nhiên tạo vật, nỗi kinh hoàng của ý thức vẫn trỗi dậy, bước thêm bước nữa nghệ thuật này tìm tới tôn giáo, ở đấy những lý lẽ tuyệt đối tạo trong một trật tự đời đời không còn phải hoài nghi nữa”. Thật ra thơ văn dù thanh nhả mấy cũng chỉ là một cuộc chơi, một trò tiêu khiển. Nhà văn, nhà thơ có quyền lựa chọn định hướng trong tác phẩm, hoặc cứ thao thức, vương vấn mãi trong tác phẩm cũng như trong cuộc đời, hoặc thử vượt qua khủng hoảng, hoài nghi bằng cách hướng về một tuyệt đối thể ( Đấng thiêng liêng hay Hạnh phúc trần thế) như một lối thoát trong tác phẩm và trong cuộc sống.  Hướng nào cũng được, cái chính là phải Hay Đẹp Lạ.
Cuối cùng, nếu qua các phân trích trên độc giả con nghi ngờ, cho rằng người  viết cố tình quy kết thơ văn về nên tảng triết học, hãy thử đọc bài thơ của danh hài thành đạt nhất hiện nay để kiểm nghiệm và cũng để thư giản một chút trước khi kết thúc.
Bài thơ khóc
Bán cười cho thiên hạ
Mua tiếng khóc cho mình
Khóc cho kiếp nhân sinh
Cười trần gian bạc bẽo
Khóc những khi lạnh lẽo
Cười những lúc đớn đau
Khóc cho kiếp tầm dâu
Cười trò đời tráo trở
Khóc những khi lầm lỡ
Cười những lúc đắng cay
Ba vạn sáu nghìn ngáy
Chì một đôi khóc cười.
    (Hoài Linh, Tuổi trẻ, 2/5/2011)
Âm hưởng của bài thơ đơn giản này là gì nếu không phải là nổi xao xuyến về ý nghĩa cuộc sống, về sự lơ láu của kiếp nhân sinh, kiếp tầm dâu, nghĩa là các vấn  của siêu hình học